ભારતના લગભગ દરેક નાના કે મોટા શહેરમાં આપણને ગાંધીજીના રસ્તે ચાલવાના મોકા મળે છે. એ રસ્તા શહેરના મુખ્ય માર્ગ ગણાતા હોવાથી, એ રસ્તે ઘણાને અનિચ્છાએ પણ જવું પડતું હશે. ગાંધીજીનું આટલું મોટું નામ અને આટલું માન હોવા છતાં અને ભગવાન પછીના સ્થાને બિરાજેલા હોવા છતાં, નવાઈ એ વાતની છે કે, એમના નામે ગલીએ ગલીએ હૉટેલ નથી ! શંકર વિલાસ કે જલારામ નામધારી કોઈ હૉટેલ જેવી છે તમારા ધ્યાનમાં ? એ તો જવા દો, આટલા મોટા શહેરોના હવાઈમથકો પણ ગાંધી નામથી દૂર જ રહ્યાં ! મુંબઈમાં છત્રપતિ શિવાજીનું રાજ ! દિલ્હીમાં રાજીવ…

સહપ્રવાસી તરીકે જો સ્ત્રી હોય ને તે પાછી જો વાતગરી હોય, તો એની વાતોથી જેનું માથું દુ:ખે તેનું ભલે દુ:ખે પણ મને તો જલસા થઈ જાય. દુનિયાભરની વાતોનો ખજાનો ખૂલે તે તો ખરું જ, પણ અજબગજબના હાવભાવો ને અવાજના અવનવા આરોહ–અવરોહોનું મિશ્રણ કોના નસીબમાં ? અમારા પ્રવાસમાં તો ફક્ત સ્ત્રીઓ જ હતી અને પ્લેનમાં કોઈએ વાત ન કરવી એવો કોઈ નિયમ પણ નહોતો. બસ, પછી શું જોઈએ ? ભલે ને પ્લેનમાં ટ્રેનના ડબ્બા જેવો ઈકોનોમી ક્લાસ હોય, પણ બેસવાનું તો બધાએ સીટ નંબર મુજબ જ. સિવાય કે, કોઈ સીટની અદલાબદલી સ્વીકારવા તૈયાર થાય તો…

પ્રવાસમાં આપણા સહપ્રવાસી બે જાતના હોય. આપણે પસંદ કરેલા એટલે કે, પ્રવાસના વિચારમાત્રથી મનમાં ગોઠવાઈ જનારા, પહેલેથી છેલ્લે સુધી સાથે રહેનારા અને સુખદુ:ખમાં પણ સાથ ન છોડનારા એવા જાણીતા થઈ ગયેલા મિત્રો કે સ્નેહીઓ હોય. બીજા સહપ્રવાસીઓ તદ્દન અજાણ્યા હોય, પણ પ્રવાસમાં ફક્ત સીટ નંબરને કારણે આપણા સહપ્રવાસી બનવાનો લાભ મેળવી જનારા હોય !

પ્રવાસ નાનો હોય કે મોટો, બે કલાકનો હોય કે બાર દિવસનો હોય, સહપ્રવાસી બાબતે હું બહુ ઊંચા જીવે રહું. બાજુમાં કોણ જાણે કોણ આવશે !…

આપણા દેશના મોટે ભાગના વિમાન મથકો ઉર્ફ હવાઈ અડ્ડાઓ ઉર્ફ એરપોર્ટ્સ વર્ષો સુધી ફરવાનાં સ્થળ તરીકે ગણાતાં. વિમાનોને લાઈનમાં ઊભેલાં કે હવામાં ઊડતાં જોવાનો રોમાંચ યાદગાર બની રહેતો. એરપોર્ટ પર ત્યારે ‘સલામતીમાં છીંડાં’ જેવો શબ્દ વપરાતો નહીં. કારણકે ત્યારે સલામતીના નામે કોઈ જાપ્તો  નહોતો રહેતો કે નહોતી કોઈની બીક રાખવી પડતી. એરપોર્ટ પર ત્યારે એક જ બીકની આણ વર્તાતી અને તે કસ્ટમ ઓફિસરની ! પરદેશથી આવનાર પ્રવાસીનો…

જ્યારે કોઈ સ્ત્રી સાથે પ્રવાસ શબ્દ જોડાય, ત્યારે કાં તો એના પિયરગમનની વાત હોય ને કાં તો એના સાસરાગમનની વાત હોય. બહુ બહુ તો વહુના આવ્યા બાદ, એ ચાર ધામની જાત્રાનું વિચારતી થઈ જાય. જોકે, પ્રવાસમાં સ્ત્રી એટલે, ઘરનાંનું ઘરની જેમ જ ધ્યાન રાખતી એક કૅરટૅકર માત્ર ! બાકી હોય તેમ, થેપલાં, ખાખરા, ગાંઠિયા ને ગોળપાપડીના ડબ્બા એટલે સ્ત્રીની અદ્રશ્ય હાજરી. બસ, આથી વિશેષ પ્રવાસ સંદર્ભે સ્ત્રી…

અમારે ફરવા જવું છે–––(૧)

ભારતના દરેક ઘરમાં બોલાતું ‘વેકેશન સ્પેશ્યલ’ વાક્ય છે, ‘અમારે ફરવા જવું છે.’ ત્યારે એવું લાગે કે, વેકેશનમાં તો ‘પત્ની સ્પેશ્યલ’ કે ‘પિયર સ્પેશ્યલ’ કે પછી ‘મોસાળ સ્પેશ્યલ’ નામની ટ્રેનો દોડવી જોઈએ, જે હોંશે હોંશે પિયર જતી સ્ત્રીઓને બાળકો સમેત સમયસર પિયર ભેગી કરી દે. ગમે તેટલો તાપ હોય કે ગમે તેટલી ભીડ હોય, ભારતભરની સ્ત્રીઓ બાવરી બનીને ચારે દિશામાં જે રીતે ફરી વળે છે તેવી તો કોઈ દેશની સ્ત્રીને તમે રખડતી કે ભટકતી જોઈ નહીં હોય. જાન્યુઆરી બેઠો નથી કે, છોકરાંની…

‘તમારો દીકરો પાસ થઈ ગયો ?’

‘હા, ફર્સ્ટ ક્લાસ આવ્યો. ’

‘અરે વાહ ! કઈ લાઈન લેવાનો હવે ?’

‘સીધી લાઈન. ’

‘હેં ? એ વળી શું ?’

‘ભઈ, આ સવાલથી એ હવે કંટાળ્યો છે, એટલે જે પૂછે તેને આ જ જવાબ આપે છે. હવે તો અમારી સાથે પણ સરખી વાત નથી કરતો. ’

‘પણ એણે કોઈ લાઈન તો પહેલેથી નક્કી કરી હશે ને ?’

‘ એ તો આઠમા ધોરણમાં આવ્યો ત્યારનો કહેતો હતો કે, હું તો ઘાસતેલની લાઈનમાં જઈશ, ગૅસના બાટલાની લાઈનમાં જઈશ, રેલવેની બારીએ ટિકિટની લાઈનમાં જઈશ, મોટો થઈને કૉલેજના એડમિશનની લાઈનમાં જઈશ,…

આજે મળસ્કે મને કાંદાનાં ભજિયાંનું સપનું આવ્યું !

નવાઈ લાગી ને ? મને પણ ઊઠતાં વેંત જ સપનું યાદ આવતાં એટલી જ નવાઈ લાગી જેટલી તમને લાગી, પણ ખરેખર એ કાંદાનાં ભજિયાં જ હતાં. કહેવાય છે કે, મળસ્કેનું સપનું સાચું પડે છે.  એ હિસાબે આજે રાત સુધીમાં કાંદાનાં ભજિયાંનો મેળ ચોક્કસ પડવાનો. મારું મન બેહદ પ્રસન્ન છે. કશેથી નહીં પડે તો હું જાતમહેનતે પણ મેળ પાડી દઈશ પણ સપનાને ખોટું નહીં પડવા દઉં. કેટલે વખતે ભજિયાં ખાઈશ ને તે પણ કાંદાનાં ! વાહ !

સપનું પણ…

(આ અગાઉ એક પોસ્ટ મૂકી હતી, ‘તમારી કોઈ આખરી ઈચ્છા?’ તેનો બીજો ભાગ આજે વાંચો.)

મારા મોતના પૈગામ જેવા મૃત્યુખત પર સહી કરતી વખતે મનમાં તો આવ્યું કે, આટલાં વર્ષો ગાંધીજી જેવા અક્ષર ન નીકળે એની રાખેલી કાળજી પર પાણી ફેરવી દઉં અને અગડમબગડમ અક્ષરથી સહી કરી દઉં. આમ પણ હવે એનો કોઈ અર્થ તો રહેવાનો નહોતો. બધું ઝાંખું ઝાંખું જ તો વંચાતું હતું. મારી સહી ક્યાં આ લોકો ચકાસવા બેસવાના હતા ? પણ,…

ફરવા જવાનું નામ પડે ને મારી નજર સામે આખી દુનિયાનો નકશો દેખાવા માંડે. કઈ જગ્યાએ હાલ જવાય એવું છે ? ભારતમાં જ ફરવું કે ફોરેન ટુર મારવા જેવી છે ? ખરેખર કશે ફરવા જવું છે કે પછી બધા પર વટ મારવા મોટી મોટી વાતો કરવી છે ? એક વાર સિંગાપોર શું જોઈ નાંખ્યું કે, ત્યાર પછી તો ફરવાનું નામ પડે ને સૌથી પહેલાં મને નેપાળ ને બૅંગકૉક ને હૉંગકૉંગ ને મલેશિયાના જ નામો યાદ આવવા માંડે. એવું છે કે, ભારતમાં જ રહીએ એટલે એ તો પછીથી પણ જોવાશે. જ્યારે બીજા દેશોનાં તો…

૧૫ મિનિટમાં તમે શું શું કરી શકો ?

આમ જોવા જાઓ તો આ પ્રશ્ન ઘણો વિકટ છે અને તેમ જોવા જાઓ તો આના જેવો સહેલો પ્રશ્ન કોઈ નથી. વિકટ એટલા માટે કે, ૧૫ મિનિટમાં કયાં કામ કરી શકાય તેનું જુદું લિસ્ટ બનાવવાનું ને તે બધાં કામ પંદર મિનિટમાં જ થાય છે કે નહીં તે જોવાનું અને ન થાય તો અફસોસ કરવાનો...અને એમાં જ પંદરના ગુણાકારમાં મિનિટો બગાડવી એ આપણને પાલવે ? નહીં જ વળી. એકાદ કામ કરવાનો કોઈ વાર નિર્ણય તો લઈ જુઓ–ફક્ત પંદર જ મિનિટમાં…

આજથી બરાબર ચાલીસ વરસ પહેલાં, આ જ દિવસે આપણે મળ્યાં હતાં યાદ છે ? મારા ઉપર બધાંની પસંદગીની મહોર લાગી ગઈ હતી પણ જ્યાં સુધી તમે મન ભરીને મને જુઓ નહીં ને પસંદ કરો નહીં ત્યાં સુધી આપણા સંબંધ પર મંજૂરીની મહોર ક્યાંથી લાગવાની હતી ? બધાં સાથે તો હું ઘણી સ્વસ્થ રહી શકી પણ તમારી સમક્ષ હાજર થવાની ઘડી આવી પહોંચી કે, મારા પગ પાણી પાણી થવા માંડ્યા. હૃદયની ધડકન ડબલ ફાસ્ટ ટ્રેન બની ગઈ હોય એવું લાગ્યું. આંખોની આગળ અંધારાં આવું આવું કરવા લાગ્યાં(મને અંધારાં…

મથાળું વાંચીને વિચારમાં પડી ગયા ને ? અને....જાતને જ સવાલ પૂછવા માંડ્યા ને ? કે, જે આ લેખ વાંચશે તે શું ? તે પાગલ થઈ જશે ? મૂંગો–બહેરો બની જશે ? લેખ વાંચીને પેપર ફાડી નાંખશે ? કે લેખ વાંચીને પેટ પકડીને હસ્યા જ કરશે ? ઘરમાં હશે તો ઘરની બહાર દોડી જશે ને રસ્તા પર કે બીજી કોઈ જગ્યાએ હશે તો સીધો ઘરની વાટ પકડીને ઘરમાં ભરાઈ જશે ? બધું બહુ જાતજાતનું વિચારી વિચારીને પાગલ થવા કરતાં મને પૂછો અથવા લેખ જ આગળ વાંચી લો ને ભાઈ !

‘જે આ લેખ વાંચશે તેનું…

‘તમારી કોઈ આખરી ઈચ્છા ?’

બોલનાર તરફ મેં ગુસ્સાથી લાલ નજરે જોયું. શરીરમાં મરું કે મારુંનું જોશ ઉછાળા મારવા માંડ્યું.

આખરી ઈચ્છા ? હેં ? આખરી ઈચ્છા ? એનો મતલબ કે, હવે વખત આવી ગયો ? પણ, આ પૂછવાવાળા કોણ છે ? આ તો કોઈ ભગવાન કે યમરાજ તો નથી લાગતા. આ તો ડૉક્ટર જેવા દેખાય છે ! તો પછી કેમ પૂછે છે કે, તમારી કોઈ આખરી ઈચ્છા છે ? હું તો અહીં એમની પાસે ઈલાજ કરાવવા આવેલી અને સારી થવાની…

હું કોઈ ભવિષ્યવેત્તા નથી અને મને મારું ભવિષ્ય જાણવામાં રસ પણ નથી, એટલે આવનારાં વર્ષો પર નજર નાંખવાને બદલે ઘણી વાર, હું મારાં વીતેલાં વર્ષો પર બેઠાં બેઠાં નજર નાંખી લઉં છું. નજર હટાવવાનું મન ન થાય એવાં વર્ષોમાં, મને જન્મજાત મળેલી અને જરૂરિયાત મુજબ સમયે સમયે મેં કેળવેલી કેટલીક અદ્ભૂત કળાઓને યાદ કરતાં મારું મન આનંદ અને સંતોષથી ભર્યું ભર્યું થઈ જાય છે. આહાહા...! આટલાં વર્ષોમાં મેં કેટલી બધી કળાઓ બેઠાં બેઠાં જ જાણી, માણી અને વિકસાવી. આ બધી કળાઓમાં જો મને કોઈ કળા ગમી ગઈ હોય તો તે છે, બેસી…