છોકરીના હૈયામાં ચોમાસું બેઠું ને, છોકરાના હૈયે લીલોતરી, કૂંપળ ફૂટયાની વાત જાણીને છોકરો, છાપે છે મનમાં કંકોતરી

April 29, 2001

”ના, લવલી ડાર્લિંગ ના ! ચૌલા એ કોઈ ડ્રેસનું નામ નથી, પણ ડ્રેસની અંદરની એક મૂલ્યવાન ખજાનાની જેમ છુપાયેલા દેહનું નામ છે. એ કોલેજમાં અમારી સાથે હતી. શ્રેયની ‘લવર’ હતી. હવે બંને પરણી ગયા લાગે છે. ”

અમેરિકાથી ગોરી પત્નીને લઈને એને ઇન્ડિયા બતાવવા આવેલો હેમી એટલે મૂળ આપણા ઓઢવ વિસ્તારમાં ઉછરીને મોટો થયેલો હનુમાન. મૂળ યુ.પી.ના ગામડાનો વતની, પણ છેલ્લી ત્રણ-ત્રણ પેઢીથી અમદાવાદમાં જ રહ્યા પછી એનું ગુજરાતી આપણા જેવું જ પાકું થઈ ગયેલું. અમેરિકામાં દસ વરસ ગાળ્યા પછી પણ હનુમાનનું અંગ્રેજી ન સુધર્યું, જો કે એની પત્ની લવલી કાચું-પાકું ગુજરાતી બોલતાં શીખી ગઈ.

અમેરિકાથી નીકળતી વખતે હનુમાને પત્નીને વચન આપ્યું હતું : ”આ વખતે તો તને અમારી નાઇન નાઇટૂસ જોવા લઈ જવી છે.”

”નાઇન નાઇટૂસ ?” લવલીને સમજ પડી નહીં : ”વ્હોટ ડુ યુ મીન ?”

”ન સમજી ?” હનુમાન હસ્યો : ”નાઇન એટલે નવ અને નાઇટ એટલે રાત્રિ. હું નવરાત્રિની વાત કરું છું.”

”ઓહ ! યુ મીન માર્ટીના નવરાતીલોવા !” લવલીએ નિરાંતનો શ્વાસ લીધો. હનુમાને કપાળ કૂટયું : ”માવડી, હું ટેનિસની વાત નથી કરતો. નવરાત્રિ તો અમારો ગરબાનો તહેવાર છે. ડાન્સ… ડાન્સ ફેસ્ટીવલ. અમારી દેવીઓ ગરબે ઘૂમવા નીકળે છે… અંબા મા, કાળકા મા, બહુચર મા…”

”યુ મીન આપણી સોસાયટીમાં જે પડોસી છે… નેબર… અંબામાસી… ડાન્સ પણ કરે છે ?”

”એ નહીં, ડોબી ! હું અમારી દેવીઓની વાત કરું છું.” હનુમાનને સમજ નહોતી પડતી કે અમેરિકન વાઇફને આપણા હિંદુ દેવી-દેવતાઓની વાત ગળે શી રીતે ઉતારવી ! પછી એણે મરણિયો પ્રયાસ કર્યો : ”તમારે જેમ મધર મેરી હોય છે ને ? એમ અમારા આ મધર અંબા હોય છે. ફેર એટલો કે તમારે આવી એક જ મધર હોય જ્યારે અમારે ઘણી બધી હોય છે. તમારે સ્ત્રીઓ નાઇટ કલબમાં નાચવા જાય, પણ અમારી મધરો બહુ હોલી હોય છે. એ ડાન્સ કરે છે એ પણ હોલી હોય, એને અમે ગરબા કહીએ છીએ. એમનો આ તહેવાર, એ બહાને આખું અમદાવાદ ગરબામાં ઘૂમે.”

”હાઉ વન્ડરફૂલ ! તું મને જોવા લઈ જઈશ ?”

”એટલા માટે તો લાવ્યો છું, પણ એક શરત; તારે પૂરા કપડાં પહેરવા પડશે. આમ નાનકડી ચડ્ડી અને ટી-શર્ટ પહેરીને તું પણ એમાં જોડાઈ ન જતી.” હનુમાને પત્ની આગળ પાળ બાંધી.

”ઓહૂ નો હની ! યુ નો ? મને ડાન્સ કરતાં આવડે છે. ડોન્ટ સ્ટોપ મી”

”તારો ડાન્સ અહીં ન ચાલે ! ચૂપચાપ કાંઠે ઉભીને જોવાની હા પાડતી હોય તો જ લઈ જાઉં તને, બાકી મારો ભવાડો કરવો હોય તો પહેલેથી જ કહી દેજે.”

”ભવાડો ? એ પણ તમારા ડાન્સનું નામ છે ?” લવલી અત્યારે નાચવાના મૂડમાં હતી. શબ્દકોષનો પ્રત્યેક ગુજરાતી શબ્દ એને અત્યારે ગરબાના પર્યાય જેવો લાગતો હતો.

જેમ તેમ કરીને હનુમાને પત્નીને નવરાત્રિના તહેવાર વિષે સમજ આપી. અનિષ્ટોનો નાશ કરવા માટે મેદાને પડતી સ્ત્રીશકિત વિષે એને સમજ આપી. જગદંબાની આરાધનાનું મહત્ત્વ સમજાવ્યું. મોડી રાત સુધી શેરીમાં, પોળોમાં અને પાર્ટી પ્લોટૂસમાં હિલ્લોળે ચઢતા સ્ત્રી-પુરૂષોના જુવાન દેહોમાં ઉમટતા ભકિતના પૂર વિષે એણે ભાંગીતૂટી અંગ્રેજીમાં માહિતી આપી.

તો પણ રાત્રે પાર્ટી-પ્લોટમાં ગરબે ઘૂમતી છોકરીઓને જોઈને લવલીથી પૂછૂયા વિના ન જ રહેવાયું : ”આ બધાંએ પહેર્યું છે એ શું છે ? કલરફૂલ સ્કર્ટ-મીડી ?”

”ઓહ નો ડિયર !! એને ચણિયા-ચોળી કહેવાય છે.”

”ચનિયા ચોલી ?! આઇ વોન્ટ ઇટ !” લવલી આનંદથી ઉછળી પડી : ”એ કયાં મળે ?”

”લો ગાર્ડનની ફૂટપાથ ઉપર.”

”કેટલી કિંમત હોય એની ?”

”કિંમતનો આધાર તારા વર્તન ઉપર છે. ચણિયા-ચોળી લેતી વખતે જો તું અત્યારની જેમ ઉછળ-કૂદ કરતી હોઈશ તો ભાવ હશે પંદરસો રૂપિયા, નહીંતર ખાલી દોઢસો રૂપિયા ! પણ એ વાત બાજુ પર મૂક, અત્યારે ગરબા જો અને રાજી થા… પણ અરે..! પેલું કોણ છે ? ઓહૂ માય ગોડ. શ્રેય તો નથી ને ? અરે હા, એ જ છે ! સાથે ચૌલા પણ છે ને કંઈ !” અચાનક હનુમાનનું ધ્યાન ગરબે ઘૂમતા યુવાનો અને યુવતીઓના વિશાળ વર્તુળ ઉપર પડયું. દૂર સામેની તરફ જૂનો, પરિચિત, મિત્ર દેખાયો. સાથે એ વખતની એની પ્રેમિકા ચૌલા પણ હતી. બંનેને અહીં સુધી આવતાં કમ સે કમ અડધો કલાક લાગી જાય તેમ હતું.

”ચૌલા ?” લવલીને આ નામમાં રસ પડયો : ”યુ મીન એ પણ ડ્રેસનું નામ છે ? ચનિયા-ચૌલા ?”

”ના, લવલી ડાર્લિંગ ના ! ચૌલા એ કોઈ ડ્રેસનું નામ નથી, પણ ડ્રેસની અંદરની એક મૂલ્યવાન ખજાનાની જેમ છુપાયેલા દેહનું નામ છે. એ કોલેજમાં અમારી સાથે હતી. શ્રેયની ‘લવર’ હતી. હવે બંને પરણી ગયા લાગે છે. એમને જોઈને મને દસ વરસ પહેલાની નવરાત્રિ યાદ આવી ગઈ.” ખરેખર હનુમાન અતીતમાં ડૂબકી મારી ગયો.

”તને ખબર છે, લવલી ? એક વાર શું બન્યું હતું ? નવરાત્રિનો તહેવાર આવ્યો અને કોલેજમાં રજાઓ જાહેર થઈ. અમે બધા ઉત્સાહથી પાગલ જેવા થઈ ગયા પણ શ્રેયનો ચહેરો ચોમાસાના લૂરજ જેવો ઝાંખો ધબ્બ થઈ ગયો. મેં પૂછયું : ”શું થયું ?’ તો કહે હવે : ચૌલાનું મોં જોવા નહી મળે” અને તું માનીશ ? મને એની દયા આવી ગઈ. પછી તો મેં નક્કી કરી લીધું કે હું બેઠો હોઉં ને મારો મિત્ર આમ પ્રેમિકાના વિયોગમાં માતમ મનાવતો ફર્યા કરે ?”

”પછી ? વ્હોટ ડીડ યુ ડુ ?” લવલીને હવે વાતમાં રસ પડયો.

”બીજું શું કરવાનું હોય ? રોજ સાંજે જમીને હું નીકળી પડું. મારી પાસે મોટરબાઇક હતી. એમાં છલોછલ પેટ્રોલ ભરાવું. પાછલી સીટ ઉપર શ્રેયને બેસાડીને ગરબા ગણવા નીકળી પડું.”

”ગરબા ગણવા કે ઘૂમવા ?” લવલીનું ગ્રામર એમ તો સારું હતું.

”ગણવા જ ! કારણ કે હું જાણતો હતો કે મારા દોસ્તને ગરબે ઘૂમવા કરતાં ગરબે ઘૂમતી ચૌલાને શોધવામાં વધારે રસ છે. આખી રાત અમે ભટકતા રહેતા. અમદાવાદની એક પણ શેરી, પોળ કે કલબ અમે બાકી ન છોડી. પણ ચૌલાનો કયાંય પત્તો ન લાગ્યો. એમ કરતાં આઠ રાત પસાર થઈ ગઈ. આ બાજુ શ્રેયની હાલત જોવા જેવી હતી. નવમી નવરાત્રિની સવારે તો એ રડી પડયો. મને કહે : ”હનુમાન, આજે છેલ્લો દિવસ છે. આજે રાત્રે જો ચૌલા નહીં મળે તો માનજે કે મારી જિંદગીનો આ આખરી દિવસ હશે.”

”માય ગોડ ! પછી શું ?”

”પછી શું ? વરસો પહેલાં હનુમાને જે કર્યું હતું એ જ કામ હવે મારે કરવાનું હતું. રામની સીતા કયાં છુપાઈ છે એની ભાળ મેળવવાનું. અને મેં રસ્તો ખોળી કાઢયો. સાંજે ચૌલાના ઘરનો ફોન નંબર ‘ડાયલ’ કર્યો. મારી નાની બહેન દ્વારા વાત કરાવી. ઘરમાં ચૌલાની મમ્મી એકલી જ હતી. નાની બહેને ચૌલાની બહેનપણીની ભૂમિકા ભજવી. ચૌલા કયાં ગઈ છે ? કેમ દેખાતી નથી ? એવા બહાના કાઢીને બધું જાણી લીધું. ચૌલાની મમ્મીએ જે માહિતી આપી એ બહુમૂલ્ય હતી : ”ચૌલા નવરાત્રિ ઉજવવા એના મામાના ઘરે ગાંધીનગર ગઈ હતી. સરનામું પણ એની મમ્મીએ આપી દીધું.”અને એ રાત્રે અમે મોટરબાઇક લઈને ઉપડયા. ખરેખર તો ઉપડયા નહીં પણ ઉડયા એમ કહેવું પડે !”

હનુમાન પત્ની સાથે વાતો કરતો રહ્યો, પણ અત્યારે હવે એ ત્યાં હાજર ન હતો. એનું મન આજથી દસ વરસ પહેલાંની એ રોમાંચક ક્ષણોને વાગોળી રહ્યું હતું. જાણી-જોઈને રાત્રે મોડેથી લગભગ એકાદ વાગે એ શ્રેયને લઈને ગાંધીનગર પહોંચ્યો. ચૌલાનાં મામાનું ઘર શોધી કાઢયું. ઘરની બાજુના વિશાળ પ્લોટમાં જ ગરબા ચાલી રહ્યા હતા. શ્રેય તો છેક ઘર નજીક જઈને ફસકી પડયો. કદાચ ચૌલાની સાથે વાતો કરતા હોય અને એના મામા કે ચૌલાના કઝીન્સ જોઈ જાય તો ? મારામારી થાય તો ? એ સખત ડરી ગયો પણ હનુમાને એને હિંમત આપી. શ્રેયને એણે દૂર અંધારામાં ઊભો રાખ્યો પછી એ એકલો જ ગરબાના સ્થળે જઈ પહોંચ્યો. એને જોઈને ચૌલાની આંખમાં ચમક આવી, પણ હનુમાને ઇશારો કરીને એને શાંત પાડી.

એ એની નજીકથી પસાર થઈ એટલે એ ગણગણ્યો : ”ફોલો મી.” આટલું બોલીને એ ભીડમાંથી બહાર નીકળ્યો. પાછળ ચૌલા પણ નીકળી.

”પછી ? પછી શું થયું ?” હનુમાન ચોંકી ગયો. આ કોણ બોલ્યું ? હા, સામે લવલી ઊભી હતી અને પૂછી રહી હતી.

પછી એ રાત્રે દોઢ વાગ્યે ગાંધીનગરની નિર્જન હવામાં બે પ્રેમીઓનું મિલન થયું. મારી હાજરીનો વિચાર કર્યા વગર મારા બેટા એકબીજાને વળગી પડયા. પછી મને ત્યાં જ ઉભો રાખીને બંને જણાં અદ્રશ્ય થઈ ગયા. બે કલાકે માંડ પાછા આવ્યા. ચૌલાને એના મામાને ઘેર છોડીને અમદાવાદ તરફ પાછા ફરી રહ્યા હતા. ત્યારે શ્રેય બહુ આનંદમાં હતો. મેં હજારવાર પૂછયું ત્યારે એણે કારણ બતાવ્યું : ”અહીં મારા કાકાનો એક બંગલો છે. ખાલી જ પડયો છે. હું ચાવી સાથે લઈને આવ્યો હતો. હું અને ચૌલા બે કલાક ત્યાં ગાળી આવ્યા. બહુ મઝા પડી. મારી તો નવરાત્રિ સુધરી ગઈ.”

લવલી ખુશ થઈ ઊઠી : ”હાઉ નાઈસ ! વ્હોટ એ રોમેન્ટીક સ્ટોરી !”

પણ હનુમાનના ચહેરા પર નારાજગી તરવરી રહી હતી : ”નો ડાર્લિંગ, અમારા ઇન્ડિયામાં આને ‘રોમાન્સ’ કહેવામાં નથી આવતો. નવરાત્રિ એ અમારો અત્યંત પવિત્ર તહેવાર છે. જો મને શ્રેયના ઇરાદા વિશે સહેજ પણ ગંધ આવી ગઈ હોત તો નવ-નવ રાત સુધી મેં જે પેટ્રોલ બાળ્યું, એ ન બાળ્યું ંહોત. પછી બે મહિના પછી ચૌલાએ ગર્ભપાત પણ કરાવવો પડયો. પણ આખરે બંને પરણ્યાં ખરાં !” આટલું કહીને હનુમાને ગરબે ઘૂમતા ટોળા ઉપર નજર નાંખી. શ્રેય હવે સાવ નજીક આવી ગયો હતો. બે મિનિટમાં તો સાવ એની પાસેથી પસાર થયો. પણ ચૌલા કયાં ? એ કેમ દેખાતી નથી ? હનુમાને ધ્યાનથી જોયું તો ખબર પડી કે દૂરથી જેને એ ચૌલા માની રહ્યો હતો એ વાસ્તવમાં ચૌલા ન હતી, પણ બીજી જ કોઈ યુવતી હતી. પણ એ હતી ખુબસુરત; ચૌલા કરતાં પણ અનેક ગણી વધુ આકર્ષક.

અને ત્યાં જ શ્રેયનું ધ્યાન હનુમાન ઉપર પડયું. એ નાચવાનું પડતું મેલીને ટોળાની બહાર કૂઘો. હનુમાન અને લવલી ઊભા હતા એ દિશામાં દોડી ગયો.

છેક પાસે આવીને એ હનુમાનને વળગી પડયો : ”વ્હોટ એ સરપ્રાઇઝ ! સાલ્લા અમેરિકા પહોંચી ગયો એટલે રાજા થઈ ગયો ? અમને યાદ પણ નહીં કરવાના ? કાગળ-પત્ર ન લખે તો કાંઈ નહીં પણ પરણી ગયો તો યે કંકોતરીયે નહીં મોકલવાની ! કેમ છો ભાભી ? આ મારી ભાભી જ છે ને ?” એણે લવલીની સામે આંગળી ચીંધી.

”હા, પણ મારી ભાભી કયાં છે ? આઇ મીન, ચૌલા… ?” હનુમાનની આંખો પેલી સુંદર યુવતી પર ચોંટેલી હતી. એ શ્રેય નીકળી ગયા પછી પણ ગરબે ઘૂમી રહી હતી.

”શી…સ…સ…સ…” શ્રેયે સિસકારો કર્યો : ”ધીમે બોલ. અહીં તો હવાને પણ કાન હોય છે. મારી ‘વાઇફ’ સાંભળી જશે તો બબાલ થઈ જશે. ચૌલા એના ઘરે અને હું આની સાથે પરણી ગયો છું.”

”પણ તું તો ચૌલાને કેટલો બધો પ્રેમ કરતો હતો !!”

”પ્રેમ ? હનુમાન, તું એમાં નહીં સમજે ! આ બધી પ્રેમિકાઓ તીખી તમતમતી ચટાકેદાર વાનગીઓ કહેવાય. એ બધી લારીઓ ઉપર ખાવામાં જ સ્વાદિષ્ટ લાગે, બાકી ઘરમાં તો ગુજરાતી થાળી જ શોભે. ચૌલાને ત્રણવાર એબોર્શન કરાવ્યા પછી મેં છોડી દીધી. હું તો સુખી છું. ચૌલા કયાં છે એની મને ખબર નથી અને પરવા પણ નથી. પણ તારી વાત કર; ઇન્ડિયામાં કેટલું રોકાવાનો છે ? ભાભીને લઈને ઘરે આવ. લે, આ મારું કાર્ડ…”

હનુમાન સ્તબ્ધ હતો. લવલી મુંઝાયેલી હતી. શ્રેય પાછો ભીડમાં ભળી ગયો, એ પછી લવલીએ ધીમેથી પૂછયું, ”હની, તું તો કહેતો હતો ને કે નવરાત્રિ બહુ પવિત્ર ફેસ્ટીવલ છે ! આવું તો અમેરિકામાં નાઇટ-કલબોમાં જોવા મળે છે !”

હનુમાને હિમાલય જેવડો નિસાસો નાંખ્યો : ”હા, ડાર્લિંગ ! તું સાચી છો પણ વાત તો મારી યે ખોટી નહોતી. નવરાત્રિ ખરેખર અમારો અત્યંત પવિત્ર તહેવાર છે, પણ શું થાય ! એના ભકતો પવિત્ર નથી રહ્યા !!”