મુંબઈ છોડીને વડોદરા રહેવા આવ્યો ત્યારે મનમાં એક જ વિષાદ હતો કે વડોદરામાં મને મુંબઈ જેવો વાતવિસામો મળશે ખરો ? પરંતુ ભારતના વિખ્યાત ભાષાશાસ્ત્રી અને એમ એસ વિશ્વવિદ્યાલયમાં વર્ષો સુધી અંગ્રેજીના પ્રોફેસર તરીકે સેવા આપી ચૂકેલા ગણેશદેવી હવે થોડા દિવસમાં વડોદરા છોડીને ધારવાડ જતા રહેશે એનાથી મન થોડુક ખિન્ન થઇ ગયું છે.ગણેશદેવીને ગુજરાતે બહુ ઓળખ્યા નથી. મહાત્મા ગાંધીના ભાવવિશ્વ સાથે ગણેશદેવીનો આત્મીય રિશ્તો હતો જીવતા જીવન સાથે એમને સતત નિસ્બત હતી. હજી…

મોર્ડન અને વેસ્ટર્ન

મોર્ડન અને વેસ્ટર્ન -- બન્ને શબ્દ લગભગ એક બીજાના પર્યાયવાચી લાગે; પરંતુ શું ખરેખર બન્નેનો અર્થ એક જ થાય? આપણે જો તેમનું ગુજરાતી અનુવાદ કરિએ તો તેનો અર્થ આધુનિક અને પશ્ચિમી એમ થાય. આધુનિક એટલે આજના સમયનો અને પશ્ચિમી એટલે પશ્ચિમનો; પરંતુ શું પશ્ચિમનું બધું આધુનિક જ હોય એવું જરુરી છે? જવાબ છે ના.

જો કે જન સામાન્યમાં આવી ગેરસમજ સકારણ છે અને તે કારણ આપણા ઇતિહાસમાં રહેલો છે. મધ્યકાલિન ભારતમાં

ગેરમાન્તાઓ અને કુરીવાજો ખૂબ વધી ગયા હતા, જે કારણસર બુધ્ધીગમ્યતા…

ગુજરાતમાં હાલમાંજ સ્થાનિક સ્વરાજ્યની ચૂંટણીઆો પાર પડી છે …

મારી વાત ૭૯

“જાણવા કરતાં માણવું સારું’’

વર્તમાન સમયમાં માહિતી આપતા સ્ત્રોતની કોઈ કમી નથી. આધુનિક ટેકનોલોજીની મદદથી માહિતીનું આદાનપ્રદાન ઝડપી બન્યું છે. માણસ વધુ ને વધુ માહિતી એકત્ર કરવા લાગ્યો છે. લોકો માહિતીના ભંડાર સમ બની ગયા છે. આર્થિક, સામાજિક, રાજકીય માહિતીના ગંજ ખડકાયેલા…

મારાં વસ્ત્રોમાંથી

પ્રસ્ફુટિત થાય નીલ આભા.       

મધ્ય શિશિર.    

ખણખણતી ખંજરી હિમની.

હું આંખ મીંચું છું.  

એક મુલક સૂમસામ 

ત્યાં એક તિરાડ  

જેમાંથી, સીમાની પેલે પારથી

ચોરી છૂપીથી ઘુસાડવામાં આવે છે

મુએલાંને,

આણીમેર.

તોમસ ત્રોન્સ્ત્રમરની કાવ્યરચના Midwinter.   તેનો અનુવાદ : મહર્ષિ મહેતા

આ છે રાત્રી ઝળહળતા સૂર્યપ્રકાશની. રાન વચાળે ઊભો રહી નીરખું મારું મકાન જેની દીવાલો છે ઝાંખી ભૂરા રંગની. જાણે કે હું તાજો તાજો જ ના મૃત્યુ પામ્યો હોંઉં અને ના જોતો હોઉં તે મકાનને એક નવી જ દૃષ્ટિથી.

તેણે જોયા છે એંશીથી પણ વધુ ઉનાળા. તેનાં કાષ્ટમાં આધાન થયું ચાર વાર આનંદનું અને ત્રણ વાર શોકનું. ઘરમાં રહેનારા કોઈનું મૃત્યુ થાય ત્યારે રંગાય છે ઘર ફરીથી. મૃતક પોતે તેને રંગે છે, રંગે છે તેને ભીતરથી; કોઈ પીંછી વિના.

ઘરની પેલી બાજુ ખુલ્લો વિસ્તાર. પહેલાં જે હતી…

આઘાત

જે છોડી ગયો હતો અલપઝલપ ઝબૂકતી પ્રલંબ ધૂમકેતુ પુચ્છ.  

જે રાખતો આપણને આપણી ભીતર

જેનાં લીધે ટીવી પરનાં શબ્દ, ચિત્ર ભાસતાં અસ્ફુટ

બાઝતો જે ટેલીફોનના તાર પર

ટાઢાબોળ ટીપાં થઈને. 

શિયાળાના તડકામાં હું હજુ પણ નીસરું મારી સ્કી પર

અને પસાર પણ થાઉં

ધીરે ધીરે તે કાંટ્યમાંથી,

જેનાં ઝાડ ઝાંખરાં પર બચ્યાં છે

હવે બહુ ઓછાં પાંદડાં.

તે તો લાગે જૂની ટેલીફોન ડિરેક્ટરીઓમાંથી ફાડેલાં પૃષ્ઠો જેવી,  

જેનાં સઘળાં નામ…

નથી આ કઈં  ધરા ધ્રુજી, આ તો આકાશકંપ.

ટર્નરને પણ તેનું ચિત્ર દોરવા, બાંધવું પડ્યું હોત તેને દોરડાંઓ વડે મુશ્કેટાટ.

એક હાથમોજું, તે જે હાથમાં પહેરાયું હતું તેનાથી

કેટલાય માઈલ દૂર, પસાર થઈ ગયું સડસડાટ

મારી પાસેથી હજુ હમણાં જ.

મેદાનની પેલી બાજુ આવેલા મકાન તરફ જવા

હું તોફાનમાં સામી છાતીએ આગળ વધું છું.

વાવાઝોડામાં હું ઊડાઊડ કરું છું આમથી તેમ.

લેવાય છે મારો એક્સ-રે, મારું અસ્થિપંજર છૂટા થવાની આપે છે…

રાતના બે-નો સુમાર. અજવાળી રાત.

ટ્રેન થોભી છે એક ખુલ્લા મેદાનની વચ્ચે.    

દૂરનાં શહેરની બત્તીઓનાં તેજ-બિંદુ ટમટમે ક્ષિતિજે ઠંડાંગાર.  

જેમ માણસ સ્વપ્નમાં એટલો ગરકાવ થઈ જાય કે

તેમાંથી બહાર આવ્યા પછી તેને યાદ પણ ન રહે

કે તે તેમાં હતો;

અથવા મંદવાડમાં કોઈ એવું પટકાય કે પસાર થતા દિવસો

ભાસે તેને, ટમટમતાં તેજ-બિંદુ સમાં,

જાણે તેજ-બિંદુનું ઝુંડ ક્ષિતિજે,

ક્ષીણ અને ઠંડુંગાર.  

ટ્રેન ઊભી છે સાવ જ…

જયારે ખુશ્બુ રિસાઈ જાય તો,
ફૂલ ને શું ફરિયાદ કરવી?
જયારે કલમ રિસાઈ જાય તો,
શબ્દો ને શું ફરિયાદ કરવી?
જયારે પવન રિસાઈ જાય તો,
શ્વાસ ને શું ફરિયાદ કરવી?
જયારે ધબકારા રિસાઈ જાય તો,
દિલ ને શું ફરિયાદ કરવી?
જયારે ખુશ્બુ રિસાઈ જાય ‘અનેરી’
તો ભગવાન ને શું ફરિયાદ કરવી?

નીલ આકાશનો

પડઘાતો, એંજિન - ઘેરો, કાન ફાડી નાખતો અવાજ.

અમારો મુકામ સમુદ્રની વચ્ચોવચ,

આ સતત કંપતી, ધ્રૂજતી એવી અમારી કામ કરવાની જગા

જ્યાં મહાસાગરનાં ઊંડાણમાં

પ્રસ્તર ખૂલી પણ શકે અચાનક

ને ટેલિફોનો મારવા લાગે ફુંફાડા.

રમણીયતા પર નજર નાખવાનું બને અલપ ઝલપ

માત્ર બાજુમાંથી પસાર થતાં   

ઉતાવળે ઉતાવળે.   

ખેતરનાં મબલખ મોલ,

પીળા વહેળામાં ભળેલા અગણીત રંગ.  

મારા મસ્તકમાં રહેલી ઉદ્વિગ્ન પ્રતિછાયા ખેંચાય…

વસંત પડી છે ત્યજાયેલી. 

ઘેરી મખમલી ખાઈ

સરકતી મારી બાજુમાં થઈને

પરાવર્તિત કર્યા વિના કશુંપણ. 

ઝગમગે છે

માત્ર પીળાં ફૂલો.

મારૂ વહન કરે મારો પડછાયો,

જે રીતે કાળી પેટીમાં વહન થાય વાયોલિનનું.

જે એક વાત હું કહેવા ચહું

ઝબકીને ચાલી જાય મારી પહોંચની બહાર

નાણાં ધીરનારની દુકાનમાં રહેલી રૂપાંની જણસની માફક.

કવિ : તોમસ ત્રોન્સ્ત્રમર          અનુવાદ : મહર્ષિ…

હવે સમય મારો છે 

થયો હું હેરાન ઘણો, કરવાને કંઈક નવું 

કર્યાં હેરાન બધાને ,કરવાને કંઈક નવું 

જોવડાવી રાહ ઘણી ,જોવાને સમય મારો

સાથ ના મળ્યો નસીબ નો ,જોવાનો સમય મારો

હવે છે સમય મારો................ હવે છે સમય મારો................

ગોરંભાયેલા એક દિવસના અંતે,

મેં છેડી હાયડનની એક રચના

અને મારા હાથે અનુભવ્યો થોડો ગરમાવો. 

પિયાનોની કળો છે તૈયાર.

તેની સુખદાયીની મોગરીઓ કરે આઘાત. 

ઓજસ્વી, લીલોછમ, અને નીરવતાથી પરિપૂર્ણ ધ્વનિ.

ધ્વનિ તો એમ વદે, અસ્તિત્વ છે

મુક્તિનું 

અને કોઈક છે જે ભૂપને વેરા નથી ભરતું.

મારા હાયડન ગુંજામાં હાથ ઘાલીને

ડોળ કરું છું હું

પરિસ્થિતી વિષે સ્થિતપ્રજ્ઞ હોવાનો.

હું ફરકાવું મારો હાયડન વાવટો.

સંકેત…

पता नहीं?

नदिया के पास कभी गया ही नहीं,

'किनारा' क्या होगा, पता नहीं?

दुनिया की भीड़ मे गहरा उतरता गया,…

તને ના મળવાના સમ ખાઈનેય,
દરેક ગલીમાં તને શોધ્યા કરું છું.

તને પ્રેમ નથી કરતો તેમ કહીનેય,
ફક્ત તને જ હું પ્રેમ કર્યા કરું છું.

તારી યાદ નથી આવતી મને કદી,
સેંકડોવાર આ વાક્ય બોલ્યા કરું છું

કદાચ હથેળીમાં તારી રેખા જ નથી,
તેટલે તે રેખા હથેળીમા રચ્યા કરું છું

ભલે ના સાંભળે પ્રાર્થના ઈશ્વર કદી,
કાયમ તને વારંવાર માંગ્યા કરુ છું

કોરા પાને લાગણીઓ ઘૂંટી છે ,
હૈયા પાને માગણીઓ ઘૂંટી છે 

તારી છું ને તારા માટે છું કહી ,

ચાર હાથે લાગણીઓ લૂંટી છે .

આંખમાં આંખોને તારી આંજી મેં ,

મ્હેંદી હાથે લાગણીઓ ચૂંટી છે .

ચાર નજરો એકબીજાને મળી ,

નીર આંખે લાગણીઓ ઘૂંટી છે .

પ્રેમ જેવો પાંગર્યો ત્યાં બીજ જેમ ,

તનની વાડે લાગણીઓ ફૂંટી છે .

પ્રેમની પ્રેમલ જવાળાઓ ઊઠી છે ,

લાગણીઓમાં અમીને દીઠી છે .

નામ નીકળશે જ મારું એમાંથી ,

ડાયરીમાં આશા રાખી બેઠી છે .

છંદ, માત્રા, તાલમાં તોલીને જો ,

શાયરીમાં કવિતાઓ તો એઠી છે .

૧૮-૧-૨૦૧૩       

તને ના મળવાના સમ ખાઈનેય,

દરેક ગલીમાં તને શોધ્યા કરું છું.…