[1] સાચું કોણ ? – ગોવિંદ શાહ
એક બહુરાષ્ટ્રીય કંપનીમાં ઘણા માણસો કામ કરતા હતાં. કંપનીના જનરલ મેનેજર એક શાણા વહીવટકર્તા હોવા ઉપરાંત કુશળ મનોવૈજ્ઞાનિક પણ હતા. એક વખત તેમણે પોતાના કર્મચારીઓ સમક્ષ નીચેની વાત રજૂ કરી :

કોઈ એકવાર શુક્રવારની સાંજે એક સાહેબને ઑફિસમાં યાદ આવ્યું કે ચાર દિવસ બજાર બંધ રહેવાનું છે. તેમણે તુરંત ઘરે પત્નીને ફોન કરીને જેમ બને તેમ જલ્દી જરૂરી બિસ્કીટ-માખણ-બ્રેડ વગેરે લઈ આવવા જણાવ્યું. ચાર દિવસ બજાર બંધ રહેવાનું છે તેમ જાણીને પત્ની જલ્દીથી ઘર બંધ કરીને બજાર જઈ પહોંચી. હવે બન્યું એવું કે પાછા ફરતાં રસ્તે અંધારું થઈ ગયું. તેને ફેરીબોટમાં પાછું ફરવાનું હતું. છેલ્લી ફેરીબોટ ઉપડવાની તૈયારી હતી. તેણે તેમાં બેસતાં પહેલાં જોયું તો પર્સમાંના બધા પૈસા વપરાઈ ગયા હતા ! ભાડાના પૈસા વગર બોટમાં બેસવું કેમ ? તેણે ફેરીબોટવાળાને વિનંતી કરી કે હું છેલ્લા ત્રણ વર્ષથી આ ફેરીમાં નિયમિત આવું છું અને તમે મને સારી રીતે ઓળખો પણ છો તો મારા ભાડાના પૈસા બાકી રાખો તો કાલે હું તમને ચોક્કસ પહોંચાડી દઈશ. ફેરીવાળાએ કહ્યું કે તમારી વાત સાચી છે, તમે ઘણા વખતથી આવો છો, હું તમને ઓળખું પણ છું પરંતુ અમારે ઉપરથી કડક સુચના છે કે પૈસા વગર કોઈને બોટમાં બેસવા દેવા નહીં. તેથી હું દિલગીર છું.

અંતે બેનને ફેરીમાંથી ફરજિયાત ઊતરી જવું પડ્યું. અંધારું થઈ ગયું હતું અને હવે બીજી ફેરીનો સમય નહીં હોવાથી તેઓ નજીકમાં તેના મિત્રને ત્યાં રાત્રે રોકાઈ ગયા અને બીજા દિવસે જરૂરી પૈસા લઈ ઘરે પહોંચી ગયા. ઘરે પહોંચીને તેમણે તેમના પતિને જણાવ્યું કે પૈસા ખૂટી જવાથી તેમને રાત્રે મિત્રને ત્યાં રોકાઈ જવું પડ્યું. પતિને આ વાત સાંભળીને ખૂબ ગુસ્સો આવ્યો. તેઓ મોટેથી કહેવા લાગ્યા કે તને આટલું પણ ભાન નથી કે પુરતા પૈસા લઈને જ બહાર નીકળીએ. પત્નીએ જણાવ્યું કે તમે બહુ મોડો ફોન કર્યો અને બજાર બંધ થવાની તૈયારી હતી એટલે હું ઉતાવળમાં પુરતા પૈસા લેવાનું ભૂલી ગઈ. બોલાચાલી વધતી ગઈ. વાતનું વતેસર થઈ ગયું. બંને એકબીજા પર દોષારોપણ કરવા લાગ્યા. ઝઘડો મોટો થતાં બાજુના ફલેટમાં રહેતા મિસિસ ભટ્ટ આવી પહોંચ્યા. તેમને પત્નીની વાત વ્યવસ્થિત લાગી તેથી તેઓ પેલા ભાઈને જોરથી ઠપકારવા લાગ્યા કે બધો જ વાંક તમારો છે. તમારે તમારી પત્નીને વેળાસર ફોન કરી દેવો જોઈતો હતો. આમ વાતો મોટેથી ચાલતી હતી એટલામાં નીચેના ફલેટમાં રહેતા મિસ્ટર પટેલ આવી ચઢ્યા. તેઓ પણ મોટેથી બધાને કહેવા લાગ્યા કે વાંક તો આ બહેનનો જ છે. તેમણે જ ઘર છોડતાં પહેલાં બધી વાતોનો વિચાર કરવો જોઈએ. વળી, એટલામાં આ બેનનો ભાઈ કોઈ કામસર ત્યાં આવી પહોંચ્યો. એણે પોતાની બેનનો પક્ષ લેતાં કહ્યું કે મારી બેનનો કોઈ વાંક નથી. વાંક તો પેલા ફેરીબોટવાળાનો છે. જો એણે મારી બહેનને બેસાડી લીધી હોત તો શું વાંધો આવતે ? તે જ વધારે ડાહ્યો બન્યો, બાકી આવું ના બને. ત્યાં તો વળી આસપાસમાંથી કોઈ બીજા ફલેટવાળા એક ભાઈ આવી ચઢ્યા અને કહ્યું કે તમે બંને મૂર્ખ છો. આટલો મોટો ફલેટ રાખ્યો છે તો 3-4 દિવસ ચાલે એટલો સામાન ભરી રાખવો જોઈએ ને. મુશ્કેલીમાં કામ આવે. આ બધાનો કોલાહલ સાંભળીને પાસમાં રહેતા એક હિસાબી નિષ્ણાત આવી ચઢ્યાં અને બોલ્યાં કે ના….ના… એટલો સામાન રાખવાની શું જરૂર ? જોઈએ ત્યારે વસ્તુ મળે જ છે ને ? ખોટા પૈસા રોકી રાખવાં ! આમ, તમાશાને તેડું ના હોય. બધા એકબીજા પર દોષારોપણ અને દલીલ કરવા લાગ્યા.

જનરલ મેનેજરે વાત પૂરી કરતાં પોતાના કર્મચારીઓને પૂછ્યું કે તમે વિચાર કરીને જવાબ કહો કે આમાં વાંક કોનો ગણાય ? સ્ટાફના સભ્યો ગુંચવાઈ ગયા અને જુદા જુદા જવાબ આપવા લાગ્યા. કોઈ કહે કે વાંક ફેરીબોટવાળાનો હતો. કોઈ કહે કે પેલા બેનનો વાંક હતો. કોઈ કહે કે મિસિસ ભટ્ટનો જવાબ સાચો હતો અને કોઈ કહે પેલા મિસ્ટર પટેલનો જવાબ સાચો હતો. કર્મચારીઓ જુદા જુદા ગ્રુપમાં વહેંચાઈ ગયા. અમુક ગ્રુપમાંથી અમુક જવાબો આવવા લાગ્યા. છેવટે કંટાળીને બધાએ સાહેબને પૂછ્યું કે હવે આમાં સાચું કોણ તે તમે જ કહી દો ને ! સાહેબ કહે કે મને જવાબની ખબર હોત તો તમને શા માટે પૂછત ? સાહેબનો જવાબ સાંભળીને એક કાર્યકરે પોતાના મિત્રને કાનમાં કહ્યું કે આપણો સાહેબ બેવકૂફ લાગે છે. આવી નિરર્થક વાતોમાં કેટલો સમય બગાડે છે ! સહકાર્યકરે તેને જવાબ આપતાં કહ્યું કે વાત એમ નથી. સાહેબ બુદ્ધિશાળી છે. એમને એ જોવું છે કે આપણે આવી વાતોથી કેટલા ગ્રુપમાં વહેંચાઈ જઈએ છીએ અને કોણ કોના પક્ષે રહે છે. આનાથી એમને ખબર પડે છે કે આટલી મોટી ઑફિસમાં કોની પાસે કયું કામ કરાવવું કે પછી કોના મારફતે કોને વાત કરવી….. અને ખરેખર, તમે માનશો ? આ વાત કરવા પાછળ સાહેબનો આ જ હેતુ હતો.

ટૂંકમાં, ગાજરમાં વિટામીન વધારે હોય કે ટામેટામાં વધારે હોય – એવી વાહિયાત વાત કરાવીને પણ હોંશિયાર બોસ ઑફિસમાં ઘણું બધું જાણી લેતો હોય છે. આથી, ઑફિસમાં સામાન્ય પ્રશ્નોના જવાબ પણ વિચારીને આપવા !
[2] ક્યાં ગયું બાળપણ ? – વૈશાલી ઉપાધ્યાય
આજના આ ટેકનોલૉજી અને ટીવીના યુગમાં બાળકનું બાળપણ ક્યાં ખોવાઈ ગયું છે તેની ખબર નથી પડતી. બાળક હજીયે ‘બાળક’ તો છે પરંતુ તેમાં તેનું બાળપણ ક્યાંય દેખાતું નથી. બાળક ઉંમરમાં નાનું અને અનુભવમાં મોટું થઈ જાય છે. તેના બાળપણનો આનંદ, ધમાલ, રમત-ગમત, દોડાદોડી વગેરે બધું જ જાણે ટેકનોલૉજીની દોડમાં પાછળ રહી ગયું છે. આજે બાળક તેની ઉંમર કરતાં વધારે મોટું થઈ જાય છે. એ સાથે બાળક પાસે માતાપિતાની અપેક્ષાઓ વધતી જ જાય છે. માબાપ એમ ઈચ્છે છે કે અઢીવર્ષની ઉંમરમાં જ પોતાના બાળકને લખતાં-વાંચતાં અને ચિત્રકામ કરતાં આવડી જાય. શાળામાં મૂકી દીધા પછી પોતાનું સંતાન શાળામાં બધા વિદ્યાર્થીઓ કરતાં આગળ રહે એવી અપેક્ષાઓ માતાપિતા રાખવા માંડ્યા છે. કેમ ન રાખે ? જમાનો જ સ્પર્ધાનો છે ભાઈ ! સ્પર્ધા જ સર્વસ્વ !

બે-અઢી વર્ષનું બાળક કાલુ-ઘેલું બોલતાં મા-બાપના ખોળામાં રમવા ઝંખતું હોય છે. મા-બાપ સાથે દાદા-દાદીના વહાલભર્યા ખોળાને ઝંખે છે. પણ આજે આ બધું અદશ્ય થયું છે. મા-બાપ નોકરી કરે છે. તેમની પાસે સમય નથી. દાદા-દાદી પાસે અપેક્ષાઓના આંકડા વધવા માંડ્યા છે અને પ્રેમનો ખજાનો ખૂટવા માંડ્યો છે. એમ થાય છે કે આ બધા વચ્ચે કુમળા ફૂલ જેવા બિચારા બાળકનું શું ? એને મજા કરતાં કરતાં પોતાના બાળપણને માણવાનો કોઈ હક નહીં ? માતા-પિતાની અપેક્ષાઓને ખરી કરવા માટે અણસમજુ બાળકની ઈચ્છાઓને દાબી દેવામાં આવે છે. ભણતરના દફતરનો ભાર બાળકના બરડે સમય કરતાં વહેલો નાંખવામાં આવે છે. અગાઉની અનેક પેઢીઓ ભણી છે. પોતાના ક્ષેત્રમાં ઘણી આગળ વધી છે અને જીવનમાં યોગ્ય સ્થાન પણ પામી છે. મોરના ઈંડાને ચિતરવા નથી પડતાં. એ ન્યાયે માતા-પિતા જો પોતાના ક્ષેત્રમાં સફળ હોય તો સંતાનો તેમનાથી પ્રેરાઈને આગળ આવવાના જ છે. એ માટે એમનું બાળપણ દબાઈ જાય એ હદ સુધી અત્યાચાર કરવાની કોઈ જરૂરિયાત નથી.

બાળકરૂપી નાનીશી કળીને એની રીતે ખીલવા દો. તેને ખિલવવા માટે મુક્ત વાતાવરણ આપો. બાળક એની રીતે ખિલશે તો એનું સૌંદર્ય, એની પ્રતિભા કંઈક જુદી જ હશે. એ કુમળું ફૂલ સંપૂર્ણ ખીલશે ત્યારે તે સૌનું ધ્યાન પોતાની તરફ આકર્ષશે તેમાં બે મત નથી. કૃપયા એ કળીને જલ્દીથી ખિલવવાની હોડમાં તેને ચીમળી નાખશો નહીં. બાળક સાથે બાળક જેવા થઈ જાઓ. સમયાનુસાર તેને યોગ્ય ટી.વી શ્રેણી જોવા દો કે કમ્પ્યુટરનું થોડું જ્ઞાન પણ આપો, પરંતુ આ બધાના બંધાણી ન બનાવશો. તેને રમવાનો સમય આપો. શાળાના હોમવર્ક ઉપરાંત અન્ય પ્રવૃત્તિઓ ઓછી કરીને તેની સાથે રમો. તેનું મન પ્રફુલ્લિત હશે તો તે વધુ સુંદર દેખાવ કરશે જ. એ રીતે તે આપમેળે ઉત્તમ વ્યક્તિ થઈને બહાર આવશે. તમારી અપેક્ષાઓમાં તે આપ મેળે ખરો ઉતરશે. પરંતુ તે માટે થઈને તેના વર્તમાનને બગાડશો નહીં. ટૂંકમાં, બાળકને એના બાળપણની મજા લેવા દો. બાકીનું બધું આપમેળે આવી મળશે. તો ચાલો, સંકલ્પ કરીએ કે બાળકને મનભરીને એનું બાળપણ માણવા દઈશું.