નામ- દિવ્યાશા દીપક દોશી

ઉંમર - અડધી સદી પાર કરી.

ભણતર - બીકોમ.

અનુભવ - સૌ પ્રથમ અભિયાનમાં જોડાઈ હતી ત્યાર બાદ દિવ્ય ભાસ્કર અને હાલમાં મુંબઈ સમાચારમાં ફુલટાઈમ કામ કરું છું. તે સિવાય સમાંતર, મિડડે ગુજરાતી, સમકાલીન, ચિત્રલેખા વગેરેમાં ફ્રિલાન્સ લેખન કર્યું.

1. લખવાની શરૂઆત અને વિકાસ - 

લખવાની શરૂઆત ક્યારે થઈ તે કહેવું મુશ્કેલ છે. હજી પણ હું લેખક છું કે નહીં તે કહી ન શકું. હજી પણ દરરોજ લખતા પહેલાં પહેલી સી  નર્વસનેસ અનુભવાય છે. લગભગ રોજ લખું છું છતાં ખરેખર જે લખવાનું છે તે હજી બાકી છે એવું સતત લાગ્યા કરે છે. ખબર નહીં તે લખી શકીશ કે નહીં. અને શું લખવું છે તે પણ ખબર નથી.  તે છતાં આજે જે લખું છું તેવું મેગેઝિન વિભાગમાં લખવાની શરૂઆત પચ્ચીસ વરસ પહેલાં કરી., મારા જીવનમાં માર્ચ 1992 ન ભૂલી શકાય તેવો સમય છે. મિત્ર દીપક દોશી (તે સમયે હું દિવ્યાશા ભટ્ટ હતી) સાથે હું કાન્તિ ભટ્ટને મળવા ગઈ હતી. એ જાણવા માટે કે હું પત્રકાર બની શકું કે નહીં. એ જ મહિનામાં મેં મારા જીવનનો પહેલો લેખ લખ્યો. હું નસીબદાર હતી કે મારા જીવનનો સૌ પ્રથમ લેખ અભિયાનની કવર સ્ટોરી હતો. તે સમયના મારા પ્રિય લેખકો મકરંદ દવે અને કુન્દનિકા કાપડિયાની મુલાકાત. શરૂઆતમાં રિપોર્ટિંગ કરતાં ઘણું શીખવા મળ્યું. એટલું સમજાઈ ગયું હતું કે મને સમાચાર કરતાં માનવીય અભિગમ ધરાવતી સ્ટોરી કરવી વધુ ગમતી હતી એટલે અખબારોમાં કામ કરવા છતાં મેગેઝિન સેકશન પકડી રાખ્યું. લખતાં લખતાં લહિયા થવાય તે વાત સાચી છે. શરૂઆતમાં શબ્દોમાં અભિવ્યક્ત કરતાં નહોતું આવડતું  વારંવાર લેખ સુધારવા પડતા હતા. જો કે ફક્ત ફરી ફરી લખવાથી લેખક નથી જ થવાતું  વાંચન અને વિચારની પ્રક્રિયા ચાલુ જ રાખવી પડે છે. આજે પણ કદાચ એ જ કરું છું જ્યાં સુધી ખરેખર જે લખવાનું છે તે ન લખાય ત્યાં સુધી લખવાની પ્રેક્ટિસ કર્યા કરું છું જેથી તે ભૂલાઈ ન જાય. પત્રકારત્વ પણ ફુલટાઈમ કરતાં પાર્ટ ટાઈમ વધારે કર્યું કારણ કે ફુલટાઈમ તો  હું મા હતી. માતૃત્વને મેં મન ભરી માણ્યું, માતૃત્વ મારા માટે બોજ નહોતું તે મારી પસંદગી હતી. બાળકના ઉછેર સાથે વાંચવા-લખવાનું ચાલુ રાખ્યું એટલે ક્યારેય હું આઉટ ઓફ સ્પેસ એટલે કે આઉટ ડેટ ન થઈ. વળી દીપકને લીધે સાહિત્ય અને વાંચનની સાથેનો નાતો જળવાઈ રહ્યો તેનો પણ મોટો ફાયદો. દીપક સાથે લગ્ન બાદ મારો વિકાસ થયો અને હું લખી શકી તેમ પણ કહી શકાય. ત્યાર પછી માતૃત્વએ મને જીવનના અનેક અમૂલ્ય અનુભવો આપ્યા. એને કારણે પણ હું સમૃદ્ધ થઈ એવું ચોક્કસ જ કહી શકાય. આ બધા અનુભવોનો ફાળો છે જ મારા વિકાસમાં અને મારા લેખનમાં.

સાહિત્યકારો, ફિલ્મી કલાકારો, પેઈન્ટર, સાયન્ટિસ્ટ, શિક્ષકો અને સામાન્ય છતાં અનેક અસામાન્ય વ્યક્તિઓની મુલાકાતો લેતાં અને લખતાં પણ મારું જગત વિશાળ બન્યું. વૈચારિક સ્પષ્ટતા આવતાં નારી જગત વિશે દિવ્ય ભાસ્કરમાં કોલમ શરૂ કરી. પાંચેક વરસ તે કોલમ ચાલી. તેનું પુસ્તક રંગદ્વાર પ્રગટ કરશે. ત્યારબાદ પુરુષોના જગત વિશેની મુંબઈ સમાચારમાં કોલમ શરૂ થઈ જે છેલ્લા ત્રણ વરસથી ચાલી રહી છે. હાલમાં મુંબઈ સમાચારના મેગેઝિન વિભાગમાં નારીપૂર્તિ સંભાળું છું. પત્રકાર બનીશ એવું ક્યારેય વિચાર્યું નહોતું એટલે પત્રકારત્વમાં પ્રવેશ એ જ મોટી ઘટના છે.

 2. જીવનમાં ટર્નિંગ પોઈન્ટ કહી શકાય એવી કોઈ ઘટના? 

માર્ચ 1992માં જ પત્રકારત્વમાં પ્રવેશની સાથે જ કોલેજકાળના મિત્ર  દીપક સાથે લગ્ન એ મારા જીવનનો મોટો બદલાવ. નસીબદાર છું કે મને મિત્ર જેવો પતિ મળ્યો કે જે નવનીત સમપર્ણનો આજે તંત્રી છે. તેને કારણે મને સદાય શ્રેષ્ઠ વાંચન મળતું રહ્યું. શ્રેષ્ઠ વિચારો મળતા રહ્યા. મિત્ર તરીકે મારા જીવનનું એડિટિંગ કરી તેને વધુ સારું બનાવવામાં દીપકનો ફાળો બહુ મોટો  છે. નાની મોટી દરેક બાબતે હું તેની તરફ દોરવાઉં અને દરેક વખતે તેણે નિષ્પક્ષ રીતે માર્ગદર્શન આપ્યું છે. મારી સાથે અડોઅડ દરેક પરિસ્થિતિમાં ચાલ્યો છે. આ મુલાકાત આપતા પાછા ફરીને પચ્ચીસ વરસને જોઉં છું તો સ્પષ્ટ દેખાય છે કે આજે હું જે કંઈપણ છું તે દીપકની સાથે હોવાથી છું. તે મારી સાથે હોવાથી  મારા સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વનો વિકાસ વધુ સબળ બન્યો છે.

3. એવું એક પુસ્તક જેને ફરી ફરી વાંચો તો પણ થાક ન લાગે.

ઉત્તર વૃંદાવનના મહાયોગી – દિલિપકુમાર રોય લિખિત પુસ્તક ત્રેવીસ વરસ પહેલાં હાથમાં આવ્યું તે અનેકવાર વાંચ્યું છે. અને રામકૃષ્ણ કથામૃત વારંવાર વાંચવું ગમે.

4. જો સોશિયલ મીડિયાને બહુ ટૂંકમાં વ્યાખ્યિત કરવું હોય તો શું કહેશો ? 

સોશિયલ મિડિયા આજે વિશ્વનું અવિભાજ્ય અંગ બની ગયું છે એટલે વિશ્વ સાથે સંકળાવું હોય તો સોશિયલ મિડિયા વિના ચાલી શકે એમ નથી. જો કે કેટલાક લોકો હોય છે જે સોશિયલ મિડિયાનો ઉપયોગ નથી કરતા. આમ જોઈએ તો સોશિયલ મિડિયા દરેક વ્યક્તિનું એક્સટેન્સન કરે છે. અર્થાત સોશિયલ મિડિયા દ્વારા તમારી ઓળખને, વ્યક્તિત્વને વિસ્તારો છો. હા, જો કે તમારે કેટલા વિસ્તરવું તેની કળ તમારા હાથમાં છે જો તમે સજાગ હો તો પ્રોફેશનલ અને પર્સનલ લાઈફ જુદી કરી શકો છો. હું સોશિયલ મિડિયાનો ઉપયોગ ફક્ત લેખિકા તરીકે જ કરું છું. તેના પર સંબંધો બાંધવામાં મને રસ નથી. તે છતાં કબૂલવું પડે કે સોશિયલ મિડિયાએ મને નવા મિત્રો આપ્યા છે તો જૂના મિત્રો સાથે સંપર્ક કરી આપ્યો છે. પણ એટલું ચોક્કસ કહી શકું કે સોશિયલ મિડિયા બે ધારી તલવાર છે તેનો ઉપયોગ સતર્કતાથી કરવો રહ્યો. સોશિયલ મિડિયા મારો ઉપયોગ ન કરી જાય તેટલી સજાગતા રાખવાના પ્રયત્નો કરું છું.   

5. જાતીય ભેદભાવ માટે આપ શું માનો છો? 

હું સ્ત્રી તરીકે જન્મી છું તેનો મને આનંદ છે. જાતીય ભેદભાવની તેને લીધે સ્પષ્ટ સમજ મને મળી. જાતીય ભેદભાવ કે ધર્મના કે પછી અમીર ગરીબ વગેરે કોઈ પણ પ્રકારના ભેદભાવમાં હું માનતી નથી કે તેને સમર્થન આપતી નથી. આ સ્વભાવ મને ગળથૂથીમાંથી મારા પિતાએ આપ્યો છે.

6. બળાત્કારના કિસ્સાઓમાં મોટે ભાગે  કોણ જવાબદાર હોય છે? અને એમાં આપણે બદલાવ કેવી રીતે લાવી શકીએ? 

બળાત્કાર કરનાર જ જવાબદાર હોઈ શકે. પિડીતને જવાબદાર ઠેરવવાની વૃત્તિએ દરેક સમાજની નબળાઈ છે. હકીકતે મોટાભાગની વ્યક્તિ જવાબદારી લેવા તૈયાર હોતી નથી કારણ કે જવાબદારી લેવાથી તમારે કામ કરવું પડે છે. સમાજની માનસિકતામાં બદલાવ આવે તો જ એમાં બદલાવ આવી શકે. અને તે માટે દરેક પ્રકારના ભેદભાવને દૂર કરવા પડે અને દરેકે પોતે જવાબદાર વ્યક્તિ બનવું પડે. બળાત્કાર શારીરિક જ હોય તે જરૂરી નથી. માનસિક બળાત્કારો પણ એટલી જ હદે વખોડવાને લાયક હોય છે. શરૂઆત માનસિક બળાત્કારથી થાય છે જે ક્યારેય અટકતાં નથી. અને તેના વિશે કોઈ વિચારવા પણ નથી માગતું. પછી શારીરિક બળાત્કાર થાય છે.

7. નારીવાદના આખા વિચારને શા માટે આટલો સેન્સેશનલાઈઝ (sensetionalise) કરવો પડ્યો છે? 

પહેલી વાત એ કે હું કોઈ વાદમાં કે ભેદભાવમાં માનતી નથી. એનો વિરોધ કરતી રહી છું મારા લેખોમાં એટલે જ નારીવાદી હોવાનું લોકોને લાગે છે. મારો નારીવાદ વિષયે ઊંડો અભ્યાસ નથી પણ એવું લાગે છે કે  જાતીય ભેદભાવના વિરોધ રૂપે નારીના સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વની હિમાયત કરવાની ચળવળ શરૂ થઈ હશે તેને ફેમિનિઝમ એટલે કે નારીવાદ તરીકે ઓળખ આપવામાં આવી હશે. પિતૃસત્તાક માનસિકતાને એ પસંદ ન આવતા નારીવાદ શબ્દને ઉતારી પાડવાની શરૂઆત કરી હશે. કોઈપણ વિરોધ અને ખોટી બાબતને જ સેન્સશલાઈઝ કરવાની જરૂર પડે છે. અને તેમ કરનાર વ્યક્તિઓ વિરોધી જ હોય. તેના સમર્થકો ન હોય. જો નારીના સ્વતંત્ર વ્યક્તિત્વને સમર્થન હોત તો નારીવાદની ચળવળ ન હોત અને શબ્દ પણ ન હોત.  

8. આજના યુવાવર્ગને શું સંદેશો આપશો? 

સારું વાંચન કરો. ખૂબ વાંચો અને વિચારો. કોઈપણ પ્રકારના  ભેદભાવને સમર્થન ન આપો. નીડર બનો. ભયની અસર વિચારો અને વર્તનમાં પડે છે. સ્વતંત્ર બનો સ્વચ્છંદ નહીં. પોતાના લખાણને, વર્તનને, વિચારોને તટસ્થતાથી જોવાનો પ્રયત્ન કરશો તો વિકાસ ચોક્કસ જ થશે. ભરપુર જીવો કારણ કે જીવન જ મહત્ત્વનું છે.