Mahasweta Devi’s inaugural speech at the Frankfurt Book Fair

વિખ્યાત જીનિયસ કલાકાર ચાર્લી ચેપ્લિને એની દીકરી અને યશસ્વી અબિનેત્રી જીર્લ્ડાઈન ચેપ્લિનને જે શિખામણ આપતા પત્રો લખ્યા હતા એમના કેટલાક પત્રો આપ સહુ મિત્રો સાથે શેર કરું છું. તમે જીર્લ્ડાઈન ચેપ્લિનને " ડો ઝિવાગો " ફિલ્મમાં ઓમર શરીફ સાથે અભિનય કરતી જોઈ હશે ચાર્લી દીકરીને લખે છે એના એકેએક શબ્દમાં જીવતા ઇન્સાનની ખૂશ્બૂ છે.

વ્હાલી દીકરી…

આજે મારે આપ સહુ મિત્રો સાથે ઈજીપ્તની પ્રતિભાશાળી કવિયત્રી ઈમાન મર્સેલની કવિતાઓ વિષે થોડોક સત્સંગ કરવો છે ઈમાન માર્સેલે ફેરો યુનિવર્સીટીમાંથી એમ એ અને પી એચડી કર્યું છે. ઈમાન " ડોટર ઓફ અર્થ " નામના સામયિકની સ્થાપક અને કૉએડિટર રહી ચૂકી છે અત્યારે ઈમાન બોસ્ટનમાં એના પતિ સાથે રહે છે. બે સંતાનો મુરાદ અને ફિલિપ્સ કેનેડામાં છે. ઈમાન 1999 સુધી એરેબિક…

આપણે મધ્ય વયને ચાલીસી કહીએ છીએ.ફોર્ટી પ્લસ ઉમરના ધખારા અજબ ગજબ હોય છે.ઓસ્કાર વાઈલ્ડ બહુ સાચું કહે છે કે બુઢીયાઓ દરેક વસ્તુમાં માનતા થઇ જાય છે,મધ્યવયના આધેડ દરેક વસ્તુ માટે શંકાશીલ હોય છે અને યુવાન એમ માને છે કે તે બધું જ જાણે છે. કેટલાક મિત્રો તો છડેચોક કહે છે કે લાઈફ બીગિંગ એટ ફોર્ટી, લગ્નેતર સંબંધ બાંધવાના ધખારા મધ્યવયમાં જ થાય છે,…

આપણે બધા WE શબ્દને સાવ ભૂલી ગયા છીએ.સામાન્ય વાતચીતમાં " હું " અને " તમે " શબ્દ વારવાર બોલાય છે. સંસ્કૃતમાં એક સુભાષિત છે : " પહેલા અમે એ તમે હતા અને તમે એ અમે હતા, હવે એવું શું થયું છે કે અમે એ અમે અને તમે એ તમે ? " we "શબ્દ ખોવાઈ ગયો છે વિખ્યાત કવિ ઓડેનનું આ કાવ્ય અચૂક વાંચો 

All I have is a…

આજે વહેલી સવારે વિન્ડસરમાં "ટીમ હોર્ટન"ના કોફીશોપમાં બેઠો હતો ત્યારે મને રોચેસ્ટર (કેન્ટ)નું ડિકન્સ કાફે યાદ આવી ગયુ. મારા ફેવરિટ સર્જક ચાર્લ્સ ડિકન્સની યુવાવસ્થાના દિવસો યાદ આવી ગયા ચાર્લ્સ ડિકન્સની સર્જકતાથી કયો ભાવક અજાણ્યો હશે ? જિંદગીના ઉતાર-ચડાવ ,અને ચરિત્રના વૈવિધ્યમાં ડિકન્સને કોઈ ના પહોંચે યથાર્થવાદી કથાલેખનના મૂળિયાં તમને ડિકન્સની…

ઇઝરાયેલના બહુ મોટા સર્જક યેહુદા અમીચાઇના શબ્દો ઉપહાર રૂપે મોકલું છું એ શબ્દો સ્વીકારીને મને આભારી કરશો " હિબ્રુ અને અરબી ભાષા પૂર્વથી પશ્ચિમ તરફ લખાય છે અને લેટિન ભાષા પશ્ચિમથી પૂર્વ તરફ લખાય છે. આ ભાષાઓ બિલાડી જેવી હોય છે. તમે એ ભાષાને ખોટી રીતે સહેલાવો નહિ. વાદળો સમુદ્રમાંથી આવે છે અને રણમાંથી ગરમ હવા આવે છે વૃક્ષો હવામાં…

ઘણા વર્ષ પહેલા મારું અતિ લોકપ્રિય ગીત " મારી કોઈ ડાળખીમાં પાંદડા નથી , મને પાનખરની બીક ના બતાવો " મેં લખ્યું ત્યારે એના સહુથી પહેલા શ્રોતા ભાઈ હતા .ગોંડલમાં એક સાંજે હું કાગળ ઉપર લખેલું એ ગીત લઈને ભાઈ પાસે ગયો . સાંજનો સમય હતો .ભાઈ બહારની પરશાળમાં સુતા હતા . હું એમની પાસે જઈને બેઠો .ભાઈ કહે : " કવિતા લખાય છે ને ? " સંભળાવ " મેં ભાઈ ને આ ગીત…

પ્રેમમાં પડવું અને એમાં નિષ્ફળ જવું એમાં પણ એક જબરજસ્ત ઉર્જા હોય છે. મહર્ષિ અરવિંદ કહેતા હતા કે " પ્રેમ અનેક માનવપાત્રોમાં અથડાતો-કૂટાતો થાકેલો -હારેલો જ્યાંથી જન્મ્યો છે તે વ્યક્તિ પાસે પાછો આવેછે અને એ જ વ્યક્તિને અજવાળે છે " પ્રેમની અસફળતામાં પણ એક તાકાત હોય છે વોલ્ટેર બેન્જામિન નિષ્ફળતાની તાકાત વિષે લખેછે : " જયારે આપણે નિષ્ફળ જઈએ છીએ ત્યારે આપણી…

કેટલાક વરિષ્ઠ પત્રકાર-તંત્રી મિત્રો સાથે કોફી ટેબલ ટોક કરતા એક વાતનું આશ્ચર્ય વ્યક્ત કરાયું કે નેતાઓ જે ભાષણ કરેછે તેને ન્યુઝ કહેવાય? વરિષ્ઠ પત્રકાર વિશ્વનાથ સચદેવ કહેછે : "આજકાલ કોઈપણ નેતા જે કાઈ બોલેછે તે છાપાની હેડલાઈન બનેછે .ટેલિવિઝન ઉપર એની સ્પીચ આવેછે .કોઇપણ નેતાનું ભાષણ એ ન્યુઝ નથી . નેતા તો આજે બોલીને કાલે ફરી જાય…

મીરાં નદીની તું નહેર, અનિલ

ને રણ ફૂંકાય ઘેર ઘેર, અનિલ

ભરાતું શ્વાસના કટોરામાં

એનું એ રિક્તતાનું ઝેર, અનિલ

વાંદરાની સાહિત્ય સહવાસ કોલોનીમાં ઉછરેલા સચિનને મેં કોલોનીમાં રમતો જોયો છે. સચિનના માતાજી રજનીબેનને સચિનની 200મી ટેસ્ટ સ્ટેડિયમમાં બેસીને જોતા જોઇને હું થોડો ઈમોશનલ થઇ ગયો છું.મને સચિનના પિતાજી અને મારા કવિમિત્ર રમેશ તેન્ડુલકર યાદ આવી ગયા. રમેશજી આજે હયાત નથી. ગઈકાલે જ સચિનની બાળલીલાના સાક્ષી રહેલા પુષ્પભારતી સાથે ટેલિફોન ઉપર લાંબી વાત કરી . પુષ્પાજી કહે :" સચિનનો ઉછેર…

માનવીએ સંબંધોના ટ્રસ્ટી તરીકે વર્તવું જોઇએ. સંબંધોમાં લોચા ત્યારે જ થાય છે જ્યાં માલિક તરીકેનું પઝેશન આવે. આજે વહેલી સવારે બલ્ગેરિયાના કવિ ગિઓર્ગી ગસ્પદીનવની એક કવિતા વાંચીને હું પોતે જ એક સન્નાટો થઇ ગયો. મને થયું કે સ્ત્રી અને પુરુષના સંબંધો એટલી હદ સુધી આકસ્મિક અને ઔપચારિક બની ગયા છે કે પછી કવિનું આ ભવિષ્યનું ક્રાંતદર્શન છે? સમજ નથી પડતી.…

રાધા અને કૃષ્ણના પ્રેમ વિષે ખૂબ ખૂબ કવિતાઓ લખાઈ છે. પણ થોડા દિવસ પહેલા એક અજ્ઞાત કવિની એક અતિ સુંદર કવિતા વાંચવા મળી ગઈ. આ કવિતામાં રાધા કૃષ્ણની બોલતી જ બંધ કરી દે છે. રાધા કહેછે : " કાનામાંથી દ્વારકાધીશ ( દ્વારકાના રાજા )થવામાં તે કેટલું બધું ગુમાવ્યું છે એની તને ખબર છે ? રાધા અને કૃષ્ણ સ્વર્ગમાં મળેછે ત્યારે રાધા " કેમ છો દ્વારકાધીશ" કહીને હાય-…

હિન્દી કવિમિત્ર ઘનશ્યામ અગ્રવાલે કવિઓ ઉપર લખેલી એક વ્યંગ કવિતા મોકલી છે એનું શીર્ષક છે " ડાકુ કવિ " આ વ્યંગ કવિતા છે।

एक कविने एक बच्चा चुराया। 

और फिर पत्र भिजवाया। 

"आपका बच्चा हमारे पास है 

सकुशल कैद है। बच्चे 

बच्चे कि सलामती के लिए 

आज रात…

મહેરબાની કરીને એને કોઈ કારણ ના પૂછો

એની પાસે જીવતા રહેવા માટે પૂરતા કારણો છે

ચૂપકીદી એ જ એની માતૃભાષા છે

દિવાળી તો ગઈ સહુએ એકબીજાને સુખમય જીવનની શુભેચ્છાઓ આપી દીધી પરંતુ મને એ વાતનું હમેશા કૌતુક રહ્યું છે કે સુખ આવે છે ક્યાંથી ? સુખના આગમનનું કોઈ એરપોર્ટ છે ? પાનખરના ખરેલા પાંદડાઓ વચ્ચે બેસીને હું વિચારું છું તો એવું ફિલ થાય છે કે મોટાભાગના લોકો સુખમય જીવન નથી ઈચ્છતા પણ એના સાધનો, જેવા કે ધનસંપત્તી કે પોતાની હૈસિયતને જ જીવનનું ધ્યેય માની લેતા હોય…

ગુજરાતી કવિ દલપતરામ ડાહ્યાભાઈએ પશુઓની સભામાં ઊંટ પાસે કહેવડાવ્યું હતું : " ઊંટ કહે આ સમામાં વાંકા અંગવાળા ભૂંડા ..." ઊંટ અહીં બીજા પશુઓના અંગોની ફરિયાદ કરે છે પરંતુ ઊંટના અઢારે અંગ વાંકા છે એની ઊંટને પોતાને જ ખબર હોતી નથી એ મતલબનો બોધ કવિ દલપતરામે આપ્યો હતો. દલપતરામની આ કવિતા મને એટલા માટે યાદ આવી ગઈ કે હું હમણાં જ્યોર્જ ઓરવેલ રચિત " એનિમલ ફાર્મ " કથા વાંચી…